คู่มือ ประโยค ป.ธ.๓ อรรถกถาธรรมบท ภาค ๘ แปลโดยอรรถ

978-616-300-163-4

ตัณหาวรรค  หมวดว่าด้วยตัณหา มุ่งเน้นให้รู้จักตัณหา (ความทะยายอยาก) ๓ ประการ คือ (๑) กามตัณหา ความทะยานอยากในกาม  (๒) ภวตัณหา ความอยากเป็น (๓)  วิภวตัณหา ความไม่อยากเป็น  ตัณหา ๓ ประการนี้  เกิดขึ้นแก่คนที่ประมาท เหมือนเถาย่านทรายเจริญอยู่ในป่า และเกิดแก่ผู้ที่กำหนัดยินดีด้วยราคะ ผลจากการถูกตัณหาครอบงำ  ผู้ที่ตกอยู่ใต้อำนาจของตัณหา ย่อมเร่ร่อนไปมาเหมือนวานร ที่ต้องการผลไม้เที่ยวเร่ร่อนไปมาในป่า  วิธีกำจัดตัณหา คือมีปัญญา เจริญฌาน  ผลดีจากการกำจัดตัณหาได้ ทำให้ความโศกสิ้นไป  เหมือนหยาบน้ำกลิ้งตกไปจากใบบัว  ละทุกข์ทั้งปวงได้ ไม่ต้องเกิดอีกต่อไป  และทำให้สิ้นตัณหา

ภิกขุวรรค หมวดว่าด้วยภิกษุ  มุ่งเน้นเกี่ยวกับภิกษุ ทรงสอนว่า สิ่งแรกที่ภิกษุผู้มีปัญญาในศาสนานี้ต้องกระทำคือสำรวมอินทรีย์ มักน้อยสันโดษ  ระมัดระวังในวินัยบัญญัติ คบกัลยาณมิตร ผู้ขยันขันแข็ง มีอาชีพสะอาด  ทรงสอนไม่ให้เบียดเบียนสัตว์ทั้งหลาย มุ่งเจริญกัมมัฏฐาน  ไม่ถือมั่นในรูป ไม่ประมาท  รู้จักตักเตือนตนเอง รู้จักพึ่งตนเอง

พราหมณวรรค หมวดว่าด้วยพราหมณ์ มุ่งเน้นเกี่ยวกับคุณสมบัติของพราหมณ์ ตามพุทธทรรศนะ  เดิมที  คำว่า  พราหมณ์  เป็นคำเรียกวรรณะพราหมณ์ของชาวอินเดีย เมื่อพระพุทธเจ้าทรงอุบัติขึ้น  พระองค์ทรงบัญญัติคุณสมบัติของพราหมณ์ใหม่ ซึ่งก็คือ พระขีณาสพนั่นเอง  คุณสมบัติของพราหมณ์ หรือพระขีณาสพที่ทรงแสดงไว้ในวรรคนี้ เป็นคุณสมบัติและปฏิปทาของพระสาวกแต่ละท่าน เช่น ไม่มีกรรมชั่วทางกาย วาจา ใจ มีความสำรวมระวัง  มีสัจจะ  มีธรรม  เป็นผู้สะอาด  ทรงแสดงเพื่อให้เป็นเยี่ยงอย่าง ในการนำไปปฏิบัติ  มีจำนวนพระสูตรถึง ๓๑ สูตร

คู่มือ ประโยค ป.ธ.๓  “อรรถกถาธรรมบท ภาค ๘  แปลโดยอรรถ”  เล่มนี้ แปลโดยคณาจารย์มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยกล่าวถึงเนื้อหาหรือเรื่องราวตัณหาวรรคหมวดว่าด้วยตัณหามี๑๒ เรื่อง๒๖คาถาในวรรคนี้ มุ่งเน้นถึงตัณหาคำว่าตัณหาหมายถึงความทะยานอยากในอารมณ์ทั้งหลายมี๓ประการคือ (๑) กาม ตัณหา (๒) ภวตัณหา (๓) วิภวตัณหาแยกเป็นสายได้๓๖สายคือตัณหา๓ประการในอายตนะภายใน๖ประการเป็น๑๘สาย (๓ x ๖ = ๑๘) และตัณหา๓ประการในอายตนะภายนอก๖ประการเป็น๑๘สาย (๓ x ๖ = ๑๘) (ขุ.ธ.อ. ๘/๑๐) สาระสำคัญในวรรคนี้พระผู้มีพระภาคตรัสว่าตัณหาย่อมเจริญเพิ่มพูนแก่บุคคลผู้ประมาทปราศจากสติไม่เจริญฌานวิปัสสนามรรคและผล (ขุ.ธ.อ. ๘/๖) เมื่อบุคคลถูกตัณหาครอบงำย่อมเศร้าโศกแต่เมื่อสามารถครอบงำตัณหาได้ขุดรากตัณหาได้ด้วยอรหัตตมัคคญาณย่อมไม่เศร้าโศก

ภิกขุวรรคหมวดว่าด้วยภิกษุ มี ๑๒เรื่อง ๒๓คาถาในวรรคนี้ มุ่งเน้นภิกษุคำว่าภิกษุในวรรคนี้หมายถึงบุคคลผู้สำรวมมือเท้าและวาจาไม่เบียดเบียนสัตว์ทั้งหลายมุ่งเจริญกัมมัฏฐาน (ดูเรื่องแห่งภิกษุฆ่าหงส์) หมายถึงบุคคลผู้ไม่ถือมั่นในนามรูป (ดูเรื่องแห่งพราหมณ์ถวายทานอันเลิศ๕อย่าง) ในวรรคนี้มีสาระสำคัญที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงเกี่ยวกับภิกษุและเป็นสาระสำคัญที่ปรารภพฤติกรรมซึ่งแตกต่างกันของภิกษุแต่ละรูปแต่ละกลุ่มเช่นเรื่องภิกษุ๕รูปผู้สำรวมทวารรูปละทวารทรงแสดงว่าภิกษุผู้สำรวมทวารคือตาหูจมูกลิ้นกายวาจาและใจย่อมหลุดพ้นจากทุกข์ในวัฏฏะเรื่องภิกษุฆ่าหงส์ทรงแสดงว่าบุคคลผู้สำรวมมือเท้าวาจาสำรวมตนยินดีเจริญกัมมัฏฐานมีจิตตั้งมั่นอยู่ผู้เดียวสันโดษเรียกว่าภิกษุและเรื่องพระนังคลกูฏเถระผู้เตือนตนเองเจริญกัมมัฏฐานจนสามารถบรรลุอรหัตตผลได้พระผู้มีพระภาคทรงปรารภท่านเป็นแบบอย่างแก่ภิกษุทั้งหลายว่าจงเตือนตนเองจงคุ้มครองตนเองมีสติป้องกันอกุศลกรรมมิให้เกิดในตนเมื่อทำได้อย่างนี้ก็จักอยู่เป็นสุข

พราหมณวรรคหมวดว่าด้วยพราหมณ์  มี๔๐เรื่อง ๔๒คาถาในวรรคนี้ มุ่งเน้นพราหมณ์คำว่าพราหมณ์ตามเนื้อหาสาระในวรรคนี้หมายถึงทั้งพระขีณาสพและพราหมณ์โดยชาติกำเนิดแต่พระผู้มีพระภาคทรงมุ่งแสดงถึงคุณสมบัติของพระขีณาสพเป็นหลักเช่นในเรื่องพราหมณ์ผู้เลื่อมใสมากพระผู้มีพระภาคทรงเรียกบุคคลผู้ตัดกระแสคือตัณหาได้รู้แจ้งสภาวะที่อะไรปรุงแต่งไม่ได้ (นิพพาน) ว่าพราหมณ์ในเรื่องภิกษุหลายรูปทรงเรียกบุคคลผู้ถึงฝั่งแห่งธรรมทั้งสองคือสมถะและวิปัสสนาปราศจากโยคะ๔คือกามภพทิฏฐิและอวิชชาว่าพราหมณ์และในเรื่องบรรพชิตรูปใดรูปหนึ่งทรงเรียกบุคคลผู้ลอยบาปได้ว่าพราหมณ์