คู่มือ ประโยค ป.ธ.๓  “อรรถกถาธรรมบท ภาค ๕  แปลโดยพยัญชนะ” 

ปาปวรรค  หมวดว่าด้วยบาป   มุ่งเน้นให้รู้จักบุญและบาป รวมทั้งผลของบุญและบาปว่ามีความแตกต่างกัน ให้พยายามรีบเร่งทำบุญและเว้นบาป   บุญต้องหาบ บาปต้องละ ถ้าทำบุญช้า บาปมักจะเข้ามาแทนที่

ทัณฑวรรค หมวดว่าด้วยอาชญา   มุ่งเน้นเกี่ยวกับการลงทัณฑ์ คือการใช้กำลังทำร้าย  เข่นฆ่าหรือเบียดเบียนผู้อื่น  ให้ได้รับความเดือดร้อน หรือพูดวาจาหยาบคายให้รายป้ายสี  มุ่งหมายให้เห็นว่า  สัตว์ทั้งหลายรักสุข เกลียดทุกข์ด้วยกันทั้งนั้น  ไม่ควรเบียดเบียนกัน  ผู้ที่เบียดเบียนผู้อื่น  จะได้รับโทษต่างๆ เช่น ได้รับทุกขเวทนาอย่างแรงกล้า  เสื่อมทรัพย์ ถูกทำร้าย มุ่งหมายให้เว้นการลงทัณฑ์ ให้อยู่เหมือนพราหมณ์(ผู้ลอยบาป) สมณะ(ผู้สงบ) ภิกษุ (ผู้ทำลายกิเลส)

ชราวรรค หมวดว่าด้วยชรา  มุ่งเน้นเกี่ยวกับความชรา คือความแก่  ความทรุดโทรม  ซึ่งเป็นเสมือนไฟเผาผลาญชีวิตสรรพสัตว์อยู่เป็นนิตย์  ความแก่ชรานี้ แม้จะเป็นความจริงด้านหนึ่งของชีวิต  แต่ก็ไม่เป็นที่น่าปรารถนาของมนุษย์ไม่ว่าหญิงหรือชาย  หากสอนเรื่องนี้ด้วยวิธีการธรรมดา  อาจไม่เป็นที่พอใจของผู้ฟัง  และไม่เกิดประโยชน์มากนัก  มุ่งหมายให้ใช้วิธีการสอนต่างๆ กัน เช่น  ทรงสอนอุตตราภิกษุณีผู้มีอายุ ๑๒๐ ปีว่า  “ร่างกายนี้แก่หง่อมแล้ว  เป็นที่อาศัยของโรค  แตกทำลายง่าย ร่างกายอันเน่าเปื่อยผุพังนี้ จักแตกสลายทำลายไป  เพราะชีวิตสั้นสุดลงที่ความตาย”  ผลจากพระดำรัสนี้  ทำให้อุตตราภิกษุณี บรรลุเป็นพระโสดาบัน อันธรรมดาว่าแม้ชีวิตจะต้องแก่ชราไป ตามกาลเวลา  ถ้ารู้จักแสวงหาปัญญา และไม่ประมาท  ไม่มัวเมาอยู่ในโลก  ก็เป็นการแก่อย่างมีคุณค่า ไม่แก่เปล่า

คู่มือ ประโยค ป.ธ.๓  “อรรถกถาธรรมบท ภาค ๕  แปลโดยพยัญชนะ”  เล่มนี้ แปลโดยคณาจารย์มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย  กล่าวถึงเนื้อหาหรือเรื่องราวปาปวรรค  หมวดว่าด้วยบาป  มีจำนวน ๑๒ เรื่อง ๑๖ คาถา  ในวรรคนี้ มุ่งเน้นถึงบาป คำว่า บาป หมายถึงกายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต หรืออกุศลจิต พระผู้มีพระภาคตรัสสอนให้เห็นโทษของการทำบาป คือความทุกข์ และให้ละเว้นหลีกเลี่ยงจากบาป ดุจคนรักชีวิตหลีกเลี่ยงยาพิษได้ ให้เห็นอานิสงส์คือความสุขที่เกิดจากการสั่งสมบุญ คือกายสุจริต วจีสุจริต มโนสุจริต และการให้ทาน การบำเพ็ญวัตรมีอุปัชฌายวัตร เป็นต้น ให้รีบทำบุญเพราะถ้าทำบุญช้า ใจจะยินดีในบาป คนทำบาปย่อมได้รับผลของบาปมิอาจจะหลีกลี้หนีพ้นไปได้ ดุจเดียวกับความตายที่ไม่อาจจะพ้นไปได้ ฉะนั้น กล่าวถึงเนื้อหาหรือเรื่องราวทัณฑวรรค หมวดว่าด้วยอาชญา  มีจำนวน ๑๑ เรื่อง ๑๗ คาถา  ในวรรคนี้ มุ่งเน้นการลงทัณฑ์ คำว่า ลงทัณฑ์ คือ การใช้กำลังทำร้าย เข่นฆ่า หรือเบียดเบียนบุคคลอื่น หรือสัตว์อื่นให้ได้รับความเดือดร้อนโดยการใช้ท่อนไม้ ก้อนดิน และวาจาที่ หยาบคายให้ร้าย ป้ายสี ทรงแสดงว่า ความเดือดร้อน ความทุกข์ ไม่มีใครต้องการ สัตว์ทั้งหลาย ย่อมกลัวความทุกข์ ความเดือดร้อน จะมีก็แต่พระขีณาสพเท่านั้นที่ปราศจากความกลัว เมื่อรู้อย่างนี้ จึงไม่ควรเบียดเบียนสัตว์อื่น และไม่ควรให้ใครเบียดเบียน เพราะผู้เบียดเบียนผู้อื่นย่อมได้รับโทษอย่าง ๑ ใน ๑๐ อย่าง คือมี ทุกขเวทนาอย่างแรงกล้า เป็นต้น นอกจากนี้ยังทรงแสดงให้เข้าถึงความเป็นพราหมณ์ (ผู้ลอยบาป) ความเป็นสมณะ (ผู้ระงับบาป) ความเป็นภิกษุ (ผู้ทำลายกิเลสได้) โดยการป้องกันอกุศลวิตกด้วยความมีหิริและสังเวคธรรม คือ สโหตตัปปญาณ (ญาณที่มีโอตตัปปะ) เพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ มีสติมั่นคง เป็นเหตุให้ถึงความสิ้นไปแห่งวัฏฏทุกข์ และกล่าวถึงเนื้อหาหรือเรื่องราวชราวรรค หมวดว่าด้วยชรา มีจำนวน ๙ เรื่อง ๑๑ คาถา  ในวรรคนี้ มุ่งเน้นความชรา คำว่า ชรา หมายถึงความแก่ ความทรุดโทรม จัดเป็นกองหนึ่งในไฟ ๑๑ กองที่แผดเผาสรรพสัตว์ทั้งหลายอยู่เป็นนิตย์ ไฟ ๑๑ กองนั้น คือ ราคะ โทสะ โมหะ ชาติ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาส  พระผู้มีพระภาคทรงแสดงว่า เหตุที่สัตว์ทั้งหลายถูกไฟ ๑๑ กองนี้เผา ก็เพราะถูกความมืดคืออวิชชาปกคลุมไว้ ดังนั้น จึงควรรีบแสวงหาดวงประทีปคือญาณ ไม่ควรประมาทยึดติดในร่างกายนี้ที่เป็นรัง แห่งโรค มีแต่จะเก่าทรุดโทรมแตกสลายไป แต่ธรรมของสัตบุรุษ คือ โลกุตตรธรรม ๙ ประการ หาได้เก่าแก่ทรุดโทรมไปไม่